रञ्जन अधिकारी पोखरा, ११ मंसीर / २० वर्षमा मानिसले धेरै उन्नति गर्न सक्छ। तर मन्सुर रसाइली विकको कथा भने निकै फरक छ। २० वर्षअघि घर छाडेर उनी कामको शिलशिलामा पोखरा आए। बसेर खाएका पनि होइनन् तैपनि उनको दुःख २० वर्षमा पनि बिसको उन्नाइस भएको छैन। विकको दैनिकी पहिले जे थियो अहिले पनि उही छ। यो अवधिमा उनले केही कमाएका छैनन्। पहिले साथमा श्रीमती शारदा मात्रै थिइन्। अहिले थपिएका छन्: एक छोरी र तीन छोरा।

मन्सुर दिनभर श्रीमतीसँगै घर बनाउने काम गर्छन्। ‘कमाएको पैसाले पाँच जनाको परिवार धान्नै मुस्किल छ। केही सजिलो होला कि भनेर पोखरा आíको, ठिटो थिएँ अब त बुढ्यौली पो लाग्यो’ -४३ वर्षीय मन्सुर भन्छन्- ‘महंगीले आकाश छोयो। हाम्रो काम अनुसारको ज्याला बढेन। ८० रुपैयाँ किलो चामल किनेर खानै धौधौ छ।’ पोखरा ३, नदीपुरको पोखरा कलेज अफ म्यानेजमेन्ट पारिपद्मि ३० मिटरभित्र खुल्ला बारीमा चार वटा लस्करै एकसरो ब्लकले घेरेको टीनको कोठाभित्र सानो घाट, पुराना गुण्टा, भुइँमा बेतको सानो ड्डयाक, स्टोभसमेत छैन।

‘के गर्नु, स्टोभ छैन, मद्मितेल किन्न सकिन्न। मजदुरी गर्दा काठको टुक्राटाक्री बटुल्यो, ल्यायो, बाहिर पकायो, खायो’मन्सुर मलिन स्वरमा भन्छन्’अब त जाडो आयो। तीन छोरा, हामी बुढाबुढी यही भुइँमा कोच्चिएर सुत्ने हो।’ दुई साना खाट अट्ने ब्लक र टिनको कोठाकै महिनाकै दुई हजार पाँच सय घरभाडा, बत्ति पानीको छुद्मै तिर्नुपर्ने हुँदा पनि उनी घरपेटीसँग उतिसारो गुनासो गर्दैनन्। ‘के गर्ने हजुर हामी गरिब, साना जातका भन्छन्, सानासाना छोरा छन्। स्टोभसमेत नभएíसी कोठानि पाउँदैन नि। घरपेटी मज्जैको छ। दुःख विमार हुँदा एक महिना ढिलो भए पनि मान्नुहुन्छ’मन्सुर भन्छन्।

राजनीतिको कुरा पनि अलिअलि बुझ्ने मन्सुरलाई मजदुरलाई सरकारले नहेरेको भन्ने लाग्छ। ‘नारा जुलुस गर्नुपरे हाम्लाई नै उठाउन आउँछन्। गयो, दिनभरको कमाइसमेत गुम्यो’ उनी थप्छन्’ दिनभर काम गरेर बेलुका हातमुख जोर्नेलाई उठाएर लगेपछि त्यही अनुसार व्यवस्था गर्नुपड्डयो नि।’  उनलाई जेठा छोराको पढाइ नै छुटाएर दुई छोराको धरालो राख्नुपर्दा भने चित्त बुझेको छैन। ëअझै दुई वर्ष यसलाई स्कुल पठाउन पाए हिसाबकिताब हेर्न जान्थ्यो र सानोतिनो सुन्तला व्यापार भएíनि राखिदिन्थें यसका लागिí उनीले आ«नो सपनाको खेती सुनाए।

एक साताअघि, २० नोभेम्वर अर्थात अन्तर्राष्टिय बाल अधिकार दिवस मनाइरहँदा दुई भाइको धरालो भएका बालक जगबहादुरका बाबु हुन् मन्सुर। जगबहादुर तीन वर्षका कान्छा भाइ जीवित रसाइलीलाई खाँबोमा बाँध्दै गर्दा भेटिएका थिए। जगबहादुरले पोखरा गैह्रापाटनको नवीन स्कुलबाट पढाइ सुरु गरेका थिए।  एक कक्षामा पुगेपछि उनीहø मजदुरीकै सिलसिलामा पस्र्या™को धारापानी पुगे। ‘एक सय रुपैयाँमै गुणस्तरीय शिक्षा पाइने’ भन्ने सुनेका उनले पस्र्या™मै रहेको समता स्कुलमा छोरालाई हालिदिए।

ëसमतामा हुìदा मैले कत्ति पुरस्कार पाउथेँ यहाìभरि (छातीमा देखाउìदै) माला (तक्मा) लगाएको थिएìí जगबहादुर सम्झिन्छन्। मासिक शुल्क एक सय रुपैयाँ भए पनि ट्युसन र अन्य शीर्षकमा आउने खर्च धेरै भएपछि जगबहादु फेरि प्रस्या™कै धर्मस्थलीमा भर्ना गरिए। नदीपुर सरेपछि फेरि नवीन स्कुलमै फर्किएका जगबहादुरको पढाइ गएको वैशाखमा कक्षा तीनको जाìच दिएपछि अहिलेसम्म ठप्प छ। ‘स्कुल किन नगएको ?’ भन्ने प्रश्नमा जगबहादुर ठूला मान्छेझंै उत्तर दिन्छन् ‘के गर्ने दुःख छ, भाइ हेर्नुपर्छ।’

मन्सुरलाई ëघाटा भयोí भन्दै एकचोटि ठेकेदारले पैसा दिएनछ। त्यसपछि तीन छोरा, एक छोरीसहितको परिवारको खर्च धान्नका लागि उनले श्रीमतीलाई पनि आफूसँगै ज्यामी काम गर्न लाने गरेको बताए। ‘छोरीले आफै बिहे गरेर गई। परिवार मैले एक्लै धान्न सकिनँ र छोरालाई स्कुल छुटाएì। ठूलो छोराले साना दुई छोरा हेरेपछि दुई जनाको ज्यालाले घर चलाउन सजिलो होला भनेर, नत्र त ‘फस'(प्रथम) हुन्थ्यो मेरो छोरो स्कुलमा’ मन्सुर भन्छन्। ëबाबालाई कत्ति भनें स्कुल जान्छु भनेर, मलाई एकदम स्कुल जान मन लाग्छíñबाबुको कुरा काट्दै आँखु खसालेर जगबहादुरले भने।

नदीपुरको बालमन्दिर चोकदेखि पालिखेचोकसम्मको करीब एक किलोमिटर क्षेत्रभित्रै बालमन्दिर उच्च मावि, ज्ञानभूमि निमावि, श्री सत्यसाई विद्याश्रम, ग्यालेक्सी उच्च मावि र प्रतिभा उच्च मावि गरी पाìच वटा शिक्षण संस्था छन्। ठीक बीचमा उनको डेरा छ।बालमन्दिर र ज्ञानभूमि सरकारी विद्यालय हुन्। सरकारी स्कुलमा मासिक शुल्क त तिर्नुपर्दैन तर जगबहादुर स्कुल जान नपाएको कारण चाहिँ साना भाइहø हेरिदिने कोही नभएर हो।बिहान आठ बजे घर बनाउने काम गर्न बुवाआमा निस्केर गएपछि उनी भाई जीत र जीवितबहादुरलाई हेर्ने, घरको रेखदेख गर्ने र कुचो लगाउने काम गर्छन् र साìझ फर्किने बुबाआमा पर्खिन्छन्।

दिनभरि भाइहøको पछिपछि दौडिने जगबहादुर बेलाबेला सानो भाइलाई बाìधेर चुप लगाउìछु भन्छन्। ‘दिनभर रोडतिर जान खोज्छ। गाडीले हान्न सक्छ’ जगबहादुर भन्छन्’ पैसा माग्छ, घरको खाजा खान मान्दैन।’ आमा शारदाको भनाइअनुसार काममा जानुअघि बिहान पाìच बजे पकाएर छोडिदिएको भात नै उनीहøको खाजा हो दिनभरिका लागि। उमेर सोध्दा छोराहøको उमेर क्रमश १३, पाँच र तीन बताउने शारदालाई आ«नो उमेर पनि थाहा छैन। साना दुई छोरालाई कसैले दिएको महिलाको स्वेटर लगाइदिएकी उनी छोराहø जन्मेको महिनामात्रै होइन अहिले कुन महिना हो भनेर सोध्दा समेत ‘थाहा छैन’ भन्छिन्।

नेपालले पनि बालबालिकाका सम्पूर्ण अधिकारको सुनिश्चितताको बाचा गर्दै बालअधिकारसम्बन्धी अन्तर्राष्टिझय महासन्धि (चाइल्ड राइट्स कन्भेन्सन) मा हस्ताक्षर गरेको छ। मन्सुर, जगबहादुरहø त प्रतिनिधि मात्रै हुन्। यस्तै थुप्रै नेपालीको जीवनस्तर नउक्सेसम्म बाल अधिकारको कुरा वीरबलको खिचडी नै हो।

आदर्श समाज दैनिकमा प्रकाशित न्युज

2071 08 11